قاعدگی (پریودی) در حقیقت یک اتفاق بزرگ است که زندگی دختران را از کودکی به نوجوانی و جوانی متصل می‌کند. این پدیده‌ی مهم معمولاً با ایجاد تغییرات وسیعی در فیزیک بدن و همچنین در خلق‌و‌خو همراه است. از این‌رو دانستن مطالب زیر به شما کمک می‌کند تا در برخورد با این اتفاق، راه‌حل‌هایی را برگزینید که توسط آنها ضمن سلامت جنسی، با امنیت و آرامش بیشتری تجربه‌ی پریودی را پشت سر بگذارید.
قاعدگی چیست؟
به قاعدگی، عادت ماهانه (دشتان)، حیض و به انگلیسی پریود (Period) گفته می‌شود که در حقیقت جاری شدن خون از پوسته‌ی داخلی رحم است. این اتفاق به‌طور منظم در نوع ماده‌ی پستانداران از بلوغ تا یائسگی رخ می‌دهد. در زنان این پدیده به شرط اینکه باردار یا شیرده نباشند، ماهی یک‌بار اتفاق می‌افتد. (آشنایی کامل با آلت تناسلی زنانه در این مقاله مطالعه کنید)
مدت زمان خونریزی عادت ماهیانه دو الی پنج روز است. در پاره‌ای از موارد این زمان از دو الی ۱۵ روز می‌تواند متغیر باشد. در این مدت خون قاعدگی از واژن زنان خارج شده و اگر این خون به‌صورت فشرده‌تری باشد، به لخته‌ی قاعدگی معروف است. دوره یا سیکل ماهانه معمولاً ۲۸ روز طول می‌کشد اما در مواردی مشاهده شده که از ۲۱ الی ۳۵ روز متغیر است.
لخته‌ی قاعدگی
خون خارج شده در دورهی پریود با خون خارج شده از رگ‌ها بسیار متفاوت است. این خون به‌علت همراه داشتن ترشحات واژن، مخاط دهانه‌ی رحم و قطعه‌هایی از بافت درونی و دیواره‌های داخلی رحم همراه خون، غلیظ‌تر است. رنگ لخته‌ی قاعدگی قهوه‌ای و تیره‌تر از خون معمولی است. از این‌رو گاهی این توده‌ی فشرده به‌جای خونریزی معمولی از واژن خارج می‌شود و به آن لخته‌ی قاعدگی می‌گویند.
معمولاً همراه با لخته‌ی قاعدگی کمی آهن و مواد معدنی از بدن زنان خارج می‌شود. تحقیقات نشان داده است که کمبود آهن در دوران قبل از یائسگی در زنان بر خلاف تصور عامه که آن را به خونریزی پریودی ارتباط می‌دهند، معمولاً به دلایل دیگری مانند مشکلات گوارشی بوده و ارتباطی با دفع خون در دوران پریود ندارد.
تقسیم‌بندی دوران زندگی زنان بر مبنای دوران پریودی
دوران زندگی زنان را می‌توان به پنج دوره تقسیم کرد:
دورهی پیش از قاعدگی
این دوره از بدو تولد تا منارک در فاصله‌ی زمانی ۸ الی ۱۸ سالگی نامیده می‌شود. اما به‌طور معمول اتفاق منارک ۹ الی ۱۲ سالگی رخ می‌دهد.
منارک
اولین باری که در دختران قاعدگی اتفاق می‌افتد به منارک معروف است و همان‌طور که ذکر شد معمولاً در ۹ الی ۱۲ سالگی پیش می‌آید.
دورهی پریودی
پس از منارک تا ماقبل یائسگی که خونریزی ماهانه برای زنان اتفاق می‌افتد، به دورهی پریودی معروف است. در این دوره رحم آمادگی پرورش جنین را پیدا می‌کند.
دورهی ماقبل یائسگی
معمولاً از ۴۰ الی ۵۰ سالگی پریود به‌تدریج نا‌منظم می‌شود. این دورهی زمانی را ماقبل یائسگی می‌نامند.
دورهی پساقاعدگی (یائسگی)
این دوره معمولاً از ۵۰ سالگی یا کمی بالاتر شروع شده و تا پایان عمر ادامه می‌یابد. در این دوره قطع کامل خونریزی پریودی اتفاق می‌افتد.
علت پریود شدن زنان چیست؟
بر خلاف مردان که همواره سلول‌های جنسی در بدن آنها تشکیل می‌شود، نوزاد دختر با تعداد معینی تخمک در بدن متولد می‌شود. در طول زندگی این تخمک‌ها رشد کرده (تخمک گذاری) و به محض رسیدن به بلوغ (با ایجاد چرخه و سیکل پریود و به‌طور متوسط در هر ماه) حداقل یک تخمک از تخم‌دان زنان خارج می‌شود. در این چرخه، علاوه بر آزاد شدن تخمک، ایجاد تغییرات هورمونی، رحم را آماده‌ی پذیرش جنین و باروری می‌کند. در صورت تشکیل نشدن جنین، دیواره‌های رحم تخریب می‌شوند و خونریزی قاعدگی اتفاق می‌افتد.
علائم قاعدگی
در اثر تخریب لایه‌های درونی رحم، خونریزی و تغییرات هورمونی شدید، شروع عادت ماهیانه معمولاً با علائم بسیاری همراه است. خستگی، دردناک شدن پستان‌ها، دل درد شدید و تهوع و استفراغ از این دسته نشانه ها هستند که بستگی به عوامل مختلف در افراد ممکن است به‌صورت خفیف یا شدید ظاهر شوند.
تحقیقات نشان داده است که مصرف مواد غذایی سالم و تمرینات ورزشی مناسب سبب می‌شود تا شدت این علائم کاهش یابد. تغییرات فیزیکی ذکر شده را سندرم پیش از قاعدگی (PMS) می‌نامند. شدت سندرم پیش از قاعدگی برای یک فرد هم ممکن است در هر سیکل متفاوت باشد.
عوارض قاعدگی
در زمان پریود به‌علت تغییرات شدید هورمونی و خونریزی ممکن است عوارضی مشاهده شود که با خود مراقبتی می‌توان از بروز آنها تا حد زیادی جلوگیری کرد. در ادامه به بررسی انواع عوارض قاعدگی می‌پردازیم.
تغییرات خلق‌و‌خو‌ی پریودی و درمان آن
از جمله مشکلاتی که زنان در دوران عادت ماهیانه با آن رو‌به‌رو می‌شوند عبارتند از:
- اضطراب شدید
- احساس خشم شدید نسبت به مسائل جزئی
- بی‌خوابی
- گوشه‌گیری
- عدم تمرکز
- کاهش میل جنسی و اشتها
- افسردگی و گریه
می‌توان برای کاهش عوارض ذکر شده پس از مشورت با پزشک متخصص از داروهای ضد افسردگی در زمان محدود استفاده نمود.
درد مفاصل پریودی و درمان آن
اگرچه درد کمر و مفاصل کمی قبل از شروع عادت ماهیانه به‌علت انقباضات رحمی به‌وجود می‌آید، اما این درد معمولاً کمی پس از شروع، خاتمه می‌یابد. البته در مواردی به‌علت بیماری آندومتریوز، زنان با درد پایدار‌تری در اثر عفونت‌های لگن خاصره، رو‌به‌رو می‌شوند که در این صورت، لازم است که حتماً به پزشک زنان مراجعه کنند.
سندرم TSS
در دوران پریود در صورتی‌که خون دفع شده به‌طور مرتب در فاصله‌های زمانی کوتاه، از بدن دور نشود (عوض کردن نوار بهداشتی و تامپون و خالی کردن کاپ قاعدگی )، به‌دلیل ترشح سم از باکتری‌های تجمع یافته، امکان زیادی وجود دارد که زنان به سندرم TSS دچار شوند . این بیماری با علائم زیر در زمان قاعدگی به‌وجود می‌آید.
- تب
- درد در ماهیچه‌های دست و پا
- اسهال
- استفراغ
- سرگیجه‌ی شدید
- گلودرد
- علائم پوستی شبیه به آفتاب سوختگی
لازم است در صورت مشاهده‌ی این علائم، هر چه سریع‌تر به درمانگاه مراجعه کنید.
عوامل موثر در میزان خونریزی قاعدگی
عوامل متعددی ممکن است در میزان خونریزی قاعدگی موثر باشند که در ادامه به بررسی برخی از آنها می‌پردازیم:
تغذیه‌ی پریودی
در دوران عادت ماهانه به‌علت خونریزی نسبتاً طولانی، مواد معدنی و آب بدن کاهش می‌یابند. تغذیه‌ی مناسب در این دوره در کاهش درد و اضطراب اثر فوق‌العاده‌ای دارد.
چه بخوریم و چه نخوریم؟
به‌نظر می‌رسد آن‌چه به‌عنوان غذا و داروها در دورهی عادت ماهیانه مصرف می‌شود در میزان خونریزی و کاهش درد‌های این دوره موثر هستند. توصیه‌های زیر کمک بسیاری در مدیریت کاهش عوارض خواهد داشت:
- مواد غذایی سالم مصرف کنید.
- تا جایی‌که می‌توانید از غذاهای گیاهی و خانگی استفاده نمایید و از فست‌فود‌ها در این دوره به‌هیچ عنوان مصرف نکنید.
- مصرف موز به‌علت دارا بودن پتاسیم به جلوگیری از درد‌های پریودی کمک فراوان می‌کند.
- استفاده از شکلات تلخ به‌دلیل دارا بودن مواد معدنی به‌خصوص منیزیم، جهت جای‌گزینی مواد معدنی از دست رفته، توصیه می‌شود.
- از خوردن غذاهای نفاخ خودداری کنید. قهوه نیز ممکن است سبب ایجاد نفخ شود.
- از غذاهای حاوی آهن و کلسیم مانند مرغ و ماهی استفاده کنید.
- مصرف ویتامین B سبب کاهش سندرم پیش از قاعدگی (PMS) می‌شود.
- استفاده از ویتامین B6 سبب ایجاد تعادل در هورمون‌های پروژسترون و استروژن در بدن می‌شود.
- استفاده از روی (زینک) به‌عنوان داروی ضد‌درد به کاهش درد‌های شکمی کمک می‌کند.
- با مصرف منیزیم هم می‌توان از خونریزی‌های طولانی جلوگیری کرد.
- زنان به‌علت خونریزی در زمان عادت ماهیانه معمولاً آب زیادی از دست می‌دهند. برای جبران آب از دست رفته آب فراوان بنوشید. همچنین از آشامیدن آب یخ و سرد خودداری کنید.
- از مصرف نمک زیاد و الکل جدا خودداری شود. مصرف الکل سبب سر درد، تهوع و استفراغ می‌شود.
- برای کوتاه کردن مدت زمان خونریزی می‌توانید از قرص‌های ضد بارداری استفاده کنید.
- برای جلوگیری از درد، قبل از شروع آن، می‌توانید از قرص‌های مسکن استفاده کنید.
رابطه‌ی جنسی در دوران پریودی
در طول مدت عادت ماهیانه، رحم بیشتر از سایر زمان‌ها مستعد رشد باکتری‌ها، قارچ‌ها و ویروس‌ها است. از این‌رو داشتن رابطه‌ی جنسی در این زمان امکان مبتلاء شدن به بیماری‌های مقاربتی را افزایش می‌دهد. اگرچه هر نوع دخول و رابطه‌ی جنسی کامل با کاندوم در دوران پریود ممنوع است، اما پیش‌نوازی و ارگاسم جنسی اشکالی ندارد و حتی باعث کاهش خونریزی هم می‌شود.
ورزش در دوران عادت ماهیانه
فواید جسمی و روانی ورزش فقط به دلیل پریود بودن، متوقف نخواهند شد. در واقع، ورزش می‌تواند به کاهش برخی از عوارض شایع پریودی کمک کند.
به‌عبارتی هر دو هورمون پروژسترون و استروژن در تمام طول دورهی قاعدگی در پایین‌ترین حد خود هستند، که می‌توانند موجب ایجاد حس خستگی و انرژی کم شوند. با این اوصاف، اجتناب از ورزش باعث صرفه‌جویی در انرژی یا ایجاد احساس بهتر نخواهد شد.
حمام در دوران قاعدگی
اگرچه که برخی معتقدند که در طول دورهی پریودی نباید استحمام صورت گیرد ولی از نظر علمی هیچ مدرکی وجود ندارد که نشان دهد حمام کردن می‌تواند خطرناک باشد. البته حمام با آب سرد به‌دلیل اینکه می‌تواند موجب انقباض رحم و درد بیشتر گردد، توصیه نمی‌شود. اما به‌طور کلی در این دوره به‌دلیل خونریزی و احتمال عفونت، استحمام مفید است.
یکی دیگر از تصورات در مورد استحمام در دورهی عادت ماهیانه این است که افراد فکر می‌کنند که حمام کردن موجب کاهش میزان خونریزی می‌شود. اگرچه برخی در هنگام استحمام خون مشاهده نمی‌کنند ولی از آنجاییکه خون ناشی از ریزش دیواره‌های رحم است و ربطی به حمام ندارد، پس از استحمام (در صورتی که هنوز پریود باشند) خون را مشاهده خواهند کرد.
یکی از مواردی که در مورد حمام کردن باید به آن دقت کنید این است که در این دوران نباید داخل وان آب یا کف حمام بنشینید. از طرفی استفاده از دوش واژینال یا مواد شوینده به‌دلیل باز بودن دهانه‌ی رحم و افزایش احتمال عفونت، ممنوع است.
فواید ورزش در دورهی قاعدگی
از جمله مهم‌ترین فواید ورزش در این دوران می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
کاهش علائم PMS
اگر در روز‌های منتهی به قاعدگی و در طول سیکل خود دچار خستگی و نوسانات خلقی می‌شوید، ورزش هوازی منظم ممکن است موجب کاهش این علائم شود.
افزایش اندورفین
از آنجاییکه ورزش اندورفین را افزایش می‌دهد، می‌تواند در بهبود خلق‌و‌خو موثر باشد. با توجه به اینکه اندورفین یک مسکن طبیعی است، هنگامی‌که در حین ورزش آزاد می‌شود، موجب کاهش درد‌های این دوره خواهد شد.
بهبود خلق‌و‌خو
ورزش در این دوران موجب بهبود خلق‌و‌خو شده و گردش خون را افزایش می‌دهد. ورزش همچنین باعث کاهش گرفتگی عضلات و بهبود سردرد یا کمردرد مرتبط با پریود می‌شود.
مبارزه با دوره‌های دردناک
اگر در طول دورهی پریود درد‌های شدید را تجربه می‌کنید، خبر خوب این است که ورزش‌هایی مانند پیاده‌روی سبک ممکن است به کاهش این علائم کمک کند.
جلوگیری از نشت خون در قاعدگی
هر کسی در دورهی قاعدگی با مشکلات مختص خود رو‌به‌رو است. در حالی‌که برخی دچار گرفتگی عضلات در ناحیه‌ی شکم و خونریزی شدید می‌شوند، برخی دیگر نوسانات خلقی دارند. البته افراد نگون بختی! هم هستند که از همه‌ی علائم رنج می‌برند. اما معمولاً یک مشکل مشترک بین تمامی افرادی که پریود را تجربه می‌کنند، نشت خون از لباس است.
این یک اصل است که در دورهی قاعدگی بعد از بلند شدن از جایی یا بیدار شدن، باید به بررسی نشت خون پرداخت. ضمن این که اکثر افراد می‌دانند که پاک کردن لکه‌های خون بسیار سخت است. بنابراین، برای کمک به جلوگیری از لکه‌های ناخوشایند، در ادامه به بررسی برخی از بهترین راهکار‌ها می‌پردازیم:
استفاده از نوار بهداشتی (پد)
پدهای شبانه نسبت به پدهای معمولی خون بیشتری جذب می‌کنند. بنابراین، استفاده از آنها در طول شب می‌تواند در جلوگیری از نشت خون موثر باشد. البته همه چیز به‌میزان خونریزی مرتبط است. اگر خونریزی شدید باشد می‌توان از یک پد اضافی در پشت یا جلوی لباس زیر استفاده کرد.
استفاده از تامپون یا کاپ قاعدگی
استفاده از تامپون‌هایی که قدرت جذب بالایی دارند یک راه حل عالی برای جلوگیری از نشت خون هستند. البته استفاده از تامپون‌ها نباید بیشتر از ۸ ساعت باشد زیرا ممکن است فرد در معرض سندرم شوک سمی قاعدگی (Toxic shock syndrome) قرار گیرد. این بیماری در نتیجه‌ی سموم باکتریایی ایجاد می‌شود.
از طرف دیگر، می‌توان به جای تامپون یا نوار بهداشتی، از کاپ‌های قاعدگی استفاده نمود. زمان استفاده از این کاپ‌ها هم حداکثر ۱۲ ساعت است.
با توجه به اینکه تامپون یا کاپ قاعدگی در داخل واژن قرار داده می‌شوند، برای استفاده‌ی دوشیزگان مناسب نیستند. بهترین راه برای دوشیزگان استفاده از نوار بهداشتی است.
این نکته را فراموش نکنید که قبل از رفتن به رختخواب حتماً باید تعویض پد یا تامپون صورت پذیرد. اگر از تامپون یا کاپ قاعدگی استفاده می‌کنید و از زمان خواب خود مطمئن نیستید، درست قبل از خواب از پد استفاده کنید تا خطر ابتلا به سندرم شوک سمی را کاهش دهید.
استفاده از دو لباس زیر
معمولاً در هنگام خواب، نوار بهداشتی جا‌به‌جا می‌شود. به همین منظور برای پیش‌گیری از نشت خون بهتر است از لباس زیر‌های چند لایه استفاده شود. اگر چنین لباس زیر‌هایی در دسترس نیست بهتر است برای اطمینان از اینکه نوار بهداشتی در جای مناسب قرار گرفته است، دو عدد لباس زیر استفاده شود. البته اگر فرد با پوشیدن دو شلوار راحت نباشد، پوشیدن یک لباس زیر تنگ نیز می‌تواند کمک‌کننده باشد.
استفاده از لباس زیر‌های مخصوص پریود
لباس زیر‌های مخصوص پریود (دقیقاً مانند یک پد تعبیه شده در لباس زیر) به‌طور خاص برای جذب خون طراحی شده‌اند. استفاده از این لباس زیر‌ها نقش بسیار مهمی در جلوگیری از نشت خون خواهد داشت.
استفاده از ملحفه‌های مناسب
همه ما ملحفه‌هایی داریم که به دلایلی از آنها خوشمان نمی‌آید. استفاده از این ملحفه‌ها در مواقع پریودی می‌تواند گزینه‌ی مناسبی باشد زیرا حتی اگر کثیف یا خراب شوند، خیلی ناراحت نخواهید شد! سعی کنید که ترجیحاً ملحفه‌های تیره را انتخاب کنید تا شستن لکه راحت‌تر باشد.
آماده کردن کودکان برای پذیرش پریودی
این امکان وجود دارد که دختران در رو‌به‌رو شدن با خونریزی ناشی از عادت ماهیانه دچار شوک شوند و از نظر روانی به هم بریزند. به همین دلیل بهتر است کودکان را در سن ۶ یا ۷ سالگی با چنین پدیده‌ای آشنا کرد. می‌توان در مورد این اتفاق طبیعی و تغییراتی که در اثر آن در بدن کودک رخ می‌دهد با او صحبت نمود. در این صورت دختران هنگام رو‌به‌رو شدن با این اتفاق آمادگی جسمی و روحی لازم را خواهند داشت.
در زمانی که کودک شما برای اولین بار پریود می‌شود، باید او را درک کنید و بیشتر به احساسات و خواسته‌های او توجه نمایید.
شاید برای شما سوال باشد:
- آیا با بارداری بانوان، پریود اتفاق می‌افتد؟
طبق تحقیقات انجام شده، تنها ۱۵ الی ۲۵ درصد از زنان باردار خونریزی را تجربه می‌کنند. این خونریزی‌ها معمولاً به دو علت اتفاق می‌افتد. اولین علت حاملگی خارج از رحم و دومین علت سقط جنین است. البته خونریزی یک الی دو روزه معمولاً در زمان لانه‌گزینی تخمک رخ می‌دهد که این موضوع کاملاً طبیعی است و جای نگرانی ندارد.
- تفاوت خونریزی حاملگی خارج از رحم با خونریزی پریودی چیست؟
اگر تخمکی که بارور است به‌جای دیواره‌ی رحم در داخل لوله‌های رحم (فالوپ) شروع به رشد نماید، در اثر افزایش حجم تخمک لوله‌ی فالوپ پاره می‌شود و خونریزی حاملگی خارج رحمی رخ می‌دهد که با سرگیجه و درد شدید در شکم و لگن و احساس فشار زیاد در راست روده همراه است. این علائم با نشانه‌های پریودی متفاوت است و به‌محض مشاهده‌ی آنها باید سریعاً به پزشک مراجعه شود.
کلام آخر
برای بسیاری از زنان، قاعدگی پس از چند دوره، امری طبیعی به‌شمار می‌آید. در این دوره معمولاً چاره‌ای جز مدیریت کردن عوارض نیست، اما در برخی از موارد لازم است که حتماً به پزشک زنان مراجعه شود. برخی از این علائم عبارتند از:
- عدم مشاهده‌ی خونریزی قاعدگی پس از ۹۰ روز، در صورت رد شدن فرض بارداری
- عدم قطع خونریزی بسیار شدید پس از گذشت ۷ روز از شروع عادت ماهیانه
- تجربه‌ی درد‌های شدید
- لکه‌بینی بین دو قاعدگی
- بروز تب در صورت استفاده از تامپون
- نامرتب بودن دورهی پریود ( کم‌تر از ۲۱ و بیشتر از ۳۵ روز)