برای زنی که برای اولین بار با پدیده‌ی حاملگی روبهرو می‌شود بارداری دنیایی جدید و مبهم است. با دانستن نکات مهم قبل از بارداری و مدیریت صحیح تغییرات ناشی از آن می‌توان از ترس و اضطراب زنان از این دنیای ناشناخته جلوگیری کرد. در این مقاله ابتدا دوران قبل بارداری را بررسی می‌نماییم و سپس به بررسی نکات مهم پیش از بارداری و اقدامات قبل بارداری می‌پردازیم.
اهمیت بارداری و فرزندآوری
اگرچه بارداری هر چند که با بسیاری از تغییرات جسمی و روحی همراه است، ولی تجربه‌ی بسیار شیرین و دل‌انگیزی برای مادران است. باید اعتراف کرد که اولین حاملگی، ناب‌ترین تجربه برای یک زن است و اکثر بانوان این دوره را بدون مشکل پشت سر می‌گذارند.
اما بعضی مواقع ممکن است مشکلاتی برای مادر و جنین ایجاد شود. البته با رعایت بهداشت و انجام بعضی اقدامات قبل بارداری می‌توان این مشکلات را به حداقل رساند. می‌توان گفت در مواردی که خطرات جدی سلامت مادر و جنین را به‌خطر می‌اندازد، اهمیت نکات قبل از بارداری بیشتر به چشم می‌خورد.
خطرات بارداری
تحقیقات نشان می‌دهند که پیش از حاملگی با بررسی نکات مهم پیش از بارداری و شناختن خطر‌ها و مدیریت آنها، می‌توانیم این تجربه را به یکی از شیرین‌ترین خاطرات دوران زندگی تبدیل کنیم. برخی از خطراتی که مادر و جنین ممکن است با آنها روبهرو شوند شامل موارد زیر می‌شوند:
- مسمومیت حاملگی در اثر افزایش فشار خون سبب کاهش رشد و در برخی موارد مرگ جنین می‌شود. این مسمومیت ممکن است مادر را با تشنج روبهرو کند.
- عفونت‌های شدید دستگاه ادراری می‌تواند منجر به بروز تب و لرز در مادر شود. در موارد حاد ممکن است که عفونت ادراری سبب سقط جنین، زایمان زودرس و عفونت خون در مادر شود.
- دیابت کنترل نشده‌ی مادر می‌تواند موجب ناهنجاری در جنین و افزایش احتمال سقط جنین شود.
- فشار خون کنترل نشده ممکن است سبب افزایش فشار خون، بروز عفونت و زایمان زودرس شود.
- کم خونی شدید در اثر فقر آهن در مادر ممکن است سبب مرگ مادر هنگام زایمان شود.
با توجه به مواردی که ذکر شد، قبل از اقدام برای بارداری، مراجعه به پزشک به‌منظور بررسی وضعیت بدن، ضروری است.
مشاوره قبل از بارداری
با توجه به خطرات بررسی شده، برای کاهش مرگ‌و‌میر و سقط جنین لازم است که مادران چند ماه قبل از حاملگی، جهت مشاوره قبل بارداری به متخصص زنان و زایمان مراجعه کرده و با در نظر گرفتن نکات قبل بارداری و انجام اقدامات پیش از حاملگی برای شروع یک باروری سالم آماده شوند.
مراجعه به پزشک یکی از مهم‌ترین اقدامات قبل بارداری است. معاینه پیش از بارداری موجب شناسایی مشکلات بر سر راه فرزندآوری می‌شود.
معاینه‌ی پیش از بارداری
تشریح و بررسی نکات مهم پیش از بارداری توسط پزشک شاید یک یا چند جلسه وقت نیاز داشته باشد، ولی این جلسات برای به حداکثر رساندن شانس برای بارداری سالم، ضروری است. این بررسی‌ها جهت تعیین سلامت زوجین حتماً باید در قالب موارد زیر مطرح شوند:
- سابقه‌ی بعضی بیماری‌ها مانند بیماری‌های آمیزشی، قلبی، مزمن و تاثیر این بیماری‌ها بر جنین
- تاثیر عوامل محیطی مانند آلودگی هوا یا آلودگی صوتی بر جنین
- تاثیر عوامل وراثتی بر باروری
- تاثیر سبک زندگی روی جنین
- تاثیر مصرف غذا‌ها، دارو‌ها، ویتامین‌ها و مکمل‌ها
- تاثیر ورزش بر جنین
در برخی از موارد ممکن است سوالاتی در زمینه‌های زیر برای شما ایجاد شود که می‌توانید با پزشک خود درباره‌ی آنها مشورت کنید:
- مشکلات عادت ماهانه
- زمان‌های تخمک‌گذاری
- بهترین زمان جهت نزدیکی هدفمند برای بارور شدن تخمک
- علائم اولیه‌ی بارداری
- راهکار‌هایی برای پیش‌گیری از حاملگی (در صورت نیاز برای بهبود وضعیت سلامت زوجین)
- نحوه‌ی استفاده از قرص‌های ضد بارداری
- راهنمایی جهت قطع داروهای مصرفی جهت اقدام به بارداری
یکی از اقدامات پزشک در این جلسات، معاینات اولیه و معرفی شما به آزمایشگاه جهت کسب نتیجه‌ی آزمایشات است. با بررسی نتایج ازمایشات، اگر مشکلی وجود نداشت می‌توانید برای باردار شدن اقدام کنید. اگر پس از شش ماه باردار نشدید پزشک متخصص ممکن است بررسی‌های دیگری را انجام یا راه‌حل‌های دیگری را پیش روی شما قرار دهد.
آزمایش های قبل از حاملگی
از جمله مهم‌ترین آزمایش های پیش از بارداری می‌توان به آزمایش غربالگری ناقلین بیماری‌های ژنتیکی (Carrier Screening) اشاره کرد. این آزمایش، احتمال ناقل بودن از نظر بیماری‌های ژنتیکی را از طریق بررسی خون یا بزاق، مشخص می‌کند. ویژگی‌ها از طریق ژن‌ها از والدین به فرزندان منتقل می‌شوند. ژن‌ها بخش هایی از سلول‌های بدن هستند که دستورالعمل‌هایی را برای نحوه‌ی رشد و عملکرد بدن ذخیره می‌کنند.
تمام زنانی که به باردار شدن فکر می کنند می‌توانند از نظر موارد زیر غربالگری شوند:
- فیبروز کیستیک (Cystic Fibrosis): این اختلال وضعیتی است که بر تنفس و هضم تأثیر می‌گذارد.
- آتروفی عضلانی نخاعی (Spinal muscular atrophy): این بیماری به سلول‌های عصبی در نخاع حمله می‌کند و با تضعیف ماهیچه‌ها، بر حرکت، تنفس و بلع تأثیر می‌گذارد.
- تالاسمی (Thalassemias): در این بیماری بدن گلبول‌های قرمز سالم و هموگلوبین کمتری نسبت به حالت طبیعی می‌سازد. هموگلوبین نوعی پروتئین در گلبول‌های قرمز است.
- هموگلوبینوپاتی (Hemoglobinopathies): این شرایط بر گلبول‌های قرمز در بدن تأثیر می‌گذارد.
- سندرم X شکننده (Fragile X syndrome): این وضعیت زمانی اتفاق می‌افتد که بدن نمی‌تواند پروتئین کافی برای رشد و تکامل مغز را تولید کند.
- بیماری تای ساکس (Tay Sachs disease): این اختلال باعث مرگ سلول‌های عصبی در مغز و ستون فقرات می‌شود.
پزشک از طریق آزمایش رحم پاپ اسمیر با نمونه‌برداری از رحم در صورت وجود مشکل در دهانه یا داخل رحم به برطرف کردن آن می‌پردازد.
رابطه‌ی جنسی قبل از حاملگی
اگر در روزهای نزدیک به تخمک‌گذاری (زمانی که تخمک از تخمدان خارج می‌شود) رابطه جنسی رخ دهد، احتمال بارداری زیاد خواهد بود. به‌عبارتی بیشترین احتمال باروری زمانی است که دخول روز قبل یا روز بعد از تخمک‌گذاری انجام گیرد. تخمک پس از رهاسازی حدود ۱۲ تا ۲۴ ساعت زنده می‌ماند. در این مدت تخمک باید توسط اسپرم بارور شود تا بارداری اتفاق بیفتد. اسپرم می‌تواند حدود ۵ روز در داخل بدن زن زنده بماند، بنابراین اگر در چند روز قبل از تخمک‌گذاری، رابطه‌ی جنسی انجام گیرد، اسپرم می‌تواند تا زمان آزادسازی تخمک منتظر بماند. با این اوصاف توجه به زمان تخمک‌گذاری از مهم‌ترین اقدامات قبل بارداری است.
نکاتی برای رابطه جنسی بدون استرس
اگرچه همیشه نمی‌توان از استرس جلوگیری کرد، اما راهکار‌هایی وجود دارد که می‌توانید برای مدیریت بهتر استرس انجام دهید. صرف زمان برای تمرکز روی یکدیگر و رابطه، به‌جای نگرانی در مورد باردار شدن، می‌تواند کمک کننده باشد. برخی از این راهکار‌ها عبارتند از:
- برای احیای دوباره‌ی رابطه‌ی عاشقانه وقت بگذارید. ترتیب یک شام با شمع را بدهید و همسر خود را به یک قرار عاشقانه دعوت کنید.
- زمان تخمک‌گذاری را به‌خاطر داشته باشید و سعی کنید در آن زمان به‌خوبی استراحت کنید یا به تعطیلات بروید.
- رابطه‌ی جنسی را فقط برای بچه دار شدن انجام ندهید.
- اگر بارداری به‌سرعت اتفاق نیفتاد، نگران نباشید. ممکن است برخی از زنان در این زمان احساس شکست کنند. حتی اگر بارداری بیش از حد انتظار شما طول بکشد، نباید هیچ سرزنشی به آن وارد شود. علت ناباروری هر چه که باشد ممکن است از طرف مرد، زن یا هر دو باشد ولی قابل درمان است. برای اطمینان دادن به یکدیگر در این مورد وقت بگذارید.
- سعی کنید خیلی زود نگران رابطه‌ی جنسی و باروری نباشید. اکثر زوج‌ها در عرض یک سال پس از تلاش باردار می‌شوند.
همچنین مهم است که به یاد داشته باشید که شما و همسرتان ابتدا یک زوج هستید، بنابراین سعی کنید زمان‌هایی را به انجام کارهای مشترک دیگری که برای هر دوی شما مهم است، اختصاص دهید. این کار حتی ممکن است به شما کمک کند تا همه چیز را مجدد بررسی کنید و به شما یادآوری نماید که چرا می‌خواهید بچه‌دار شوید.
اهمیت ورزش قبل بارداری
یکیاز بهترین اقدامات قبل بارداری انتخاب ورزش مناسب برای تقویت ماهیچه‌های شکم و پشتی است. انجام چنین ورزش‌هایی قبل بارداری در زمان حاملگی تا حد زیادی از مشکلات مربوط به کمر (به‌علت رشد سریع جنین)، جلوگیری می‌کند. این ورزش‌ها همچنین سبب رهایی از کمر درد هنگام زایمان، داشتن زایمان راحت‌تر و بهبود سریع‌تر پس از زایمان می‌شوند. تقویت ماهیچه‌های تحتانی لگن خاصره، مشکل بی‌اختیاری ادرار در زمان حاملگی را نیز بهبود می‌بخشد.
انواع ورزش قبل بارداری
با توجه به محدودیت‌ها در زمان حاملگی برای انجام حرکات ورزشی، انجام تمرینات قبل بارداری زیر می‌تواند کمک موثری در سپری کردن بارداری سالم باشد.
- پیلاتس: این ورزش جهت تقویت ماهیچه‌های تنه مناسب است. تمرکز پیلاتس بر بخش پایینی شکم و قسمت تحتانی لگن است. پیلاتس سبب رساندن خون بیشتر به سلول‌های این قسمت‌ها می‌شود.
- تمرینات کگل: این تمرینات سبب بهبود خون‌رسانی به سلول‌های ناحیه‌ی مقعد و واژن می‌شود.
هنگام انجام تمرینات فوق حتماً باید این تمرینات را زیر نظر کارشناس و به‌طرز صحیح انجام دهید تا از بروز صدمات جدی به ماهیچه‌ها جلوگیری شود.
اهمیت تغذیه قبل از بارداری
پیروی از یک رژیم غذایی سالم و مصرف ویتامین‌ها یکی از اصول مهم سلامتی است. در اصول تغذیه قبل بارداری، مصرف مکمل‌ها نیز باید تحت نظر پزشک باشد. مکمل قبل بارداری می‌تواند در حفظ سلامت مادر و جنین کمک بسیاری نماید.
تاثیر رژیم غذایی بر جنسیت جنین
تغذیه‌ی قبل بارداری می‌تواند در تعیین جنسیت نوزاد هم موثر باشد. در ادامه به معرفی مواد غذایی می‌پردازیم که بر جنسیت جنین موثر هستند:
مواد غذایی تاثیرگذار برای دختر شدن جنین
به‌نظر می‌رسد که پیروی از یک رژیم غذایی اسیدی‌تر، احتمال دختر شدن جنین را افزایش می‌دهد. اسیدی شدن واژن مانع از عبور اسپرم Y (که عامل ایجاد جنین پسر است) می‌شود. برخی از این مواد غذایی عبارتند از:
- تخم‌مرغ (اسیدی و غنی از کلسیم است)
- سبزیجاتی مانند کلم بروکلی (دارای کلسیم، منیزیم، ویتامین‌های A، C و K هستند)
- غذاهای دارای منیزیم، سلنیم و فیبرمانند غلات، لوبیا و…
- غذاهای دارای اسید لاکتیک مانند شیر و ماست
- غذاهای حاوی ویتامین D و پروتئین مانند ماهی
- آجیل محتوی انواع مغز‌ها و کنجد
- مواد قندی مانند شکلات، انجیر و … (احتیاط در مصرف به‌منظور بالا نرفتن قند خون)
- غذاهای کم نمک
مواد غذایی توصیه شده در بالا هم انرژی لازم برای جنین و مادر را تامین می‌کنند و هم درصد افزایش احتمال دختر شدن جنین را افزایش می‌دهند:
مواد غذایی تاثیرگذار برای پسر شدن جنین
از آن‌جایی‌که اسپرم Y بسیار حساس است و نیاز به مواد مغذی دارد، اهمیت وعده‌ی صبحانه دوچندان بسیار زیاد است. برخی از مواد غذایی که درصد افزایش احتمال پسر شدن جنین را افزایش می‌دهند را می‌توان به‌صورت زیر معرفی نمود:
- موز و سیب
- مرکبات دارای ویتامین‌های C مانند پرتقال، نارنگی و …
- غذاهای دارای نشاسته مانند برنج و سیب‌زمینی و …
- غذاهای دارای روی مانند غذاهای دریایی
- غذاهای شور و ترش حاوی سدیم و پتاسیم
- غذاهای دارای ویتامین D مانند قارچ
- میوه‌های حاوی پتاسیم مانند طالبی و …
- کدو تنبل و تخمه‌ی کدو
- مارچوبه و گوجه‌فرنگی
به‌عبارتی برای پسر شدن جنین باید غذاهایی که محیط زندگی اسپرم را قلیایی می‌کنند و می‌توانند آن را بیشتر زنده نگه دارند، مصرف نمود.
کلام آخر
دوران بارداری برای زنان مرزی است که آنان را از زن بودن به مادر شدن پیوند می‌دهد. با استفاده از راهنمای بارداری درست و رعایت دستور‌العمل‌های مربوط به آن، می‌توان این دوران را به یکی از زیبا‌ترین و خاطره‌انگیز‌ترین مقاطع زندگی تبدیل نمود. به محض این که متوجه شدید بارور شده‌اید باید تحت نظر یک پزشک متخصص و یک کارشناس مامایی قرار بگیرید. به این ترتیب با مراقبت‌های سامان‌دهی شده می‌توانید بارداری سالمی را پشت سر بگذارید.